ZIJUE DALILI, ATHARI NA MATIBABU YA UGONJWA WA KIFAFA CHA MIMBA KWA MAMA MJAMZITO

Kifafa cha mimba ni ugonjwa unaohusiana na msukumo mkubwa wa damu (high blood pressure) wakati wa ujauzito pamoja na kuharibika viungo muhimu vya mwilini kama ini na figo.

Kwa kawaida, ugonjwa huu Hutokea baada ya nusu ya kipindi cha kwanza cha ujauzito kuisha (kuanzia wiki ya 20 au baada ya miezi mitano kuisha).

Ugonjwa huu unaweza kuwatokea ata wajawazito ambao hawakuwai kuwa na tatizo la msukumo wa damu kabla ya ujauzito.

Maradhi hayo husababisha matatizo makubwa kwa mjamzito na mtoto alie tumboni kiasi hata cha kuharibu viungo muhimu ikiwamo figo na ini la mjamzito na kumuweka katika hatari ya kupoteza maisha kama hatapatiwa huduma haraka. 

Pia, mtoto aliyeko tumboni anaweza naye kupata madhara kwa kukosa damu ya kutosha kutoka kwa mama na kushindwa kukua vizuri iwapo hali hiyo ikiendelea kwa muda mrefu, mtoto anaweza kufia tumboni.

Kutokana na hathari kubwa za ugonjwa huo kwa mjamzito na mtoto aliye tumboni, inashauriwa kila mjamzito ahudhurie kiliniki kusudi apimwe msukumo wa damu (blood pressure) na mkojo kwa lengo la kuhakikisha yuko salama.

Kama kipimo cha msukumo wa damu ni kikubwa kuliko 140/90mmHg, ni muhimu kurudia kipimo hicho baada ya muda pamoja na kufanya vipimo vingine vya maabara vinavyoweza kujulisha uwapo wa kifafa cha mimba.

Sababu za ugonjwa huo kutokea hazijulikani mpaka sasa ingawa zipo nadharia mbalimbali zinazojaribu kuelezea. Moja ya nadharia inasema sababu ya ugonjwa huo kutokea ni matatizo ya ukuaji wa kondo la nyuma (placenta).

Mishipa ya damu inayounda placenta ikikosea jinsi ya kujikita kwenye ukuta wa kizazi, husababisha mishipa hiyo kuwa na tabia tofauti na ile ya kawaida na kusabibisha mjamzito kupata msukumo wa damu mkubwa tofauti na wa kawaida na kupata kifafa cha mimba.

AKINA MAMA WALIO HATARINI KUPATA UGONJWA WA KIFAFA CHA MIMBA.

• Wanawake ambao wanashinikizo la damu, 
• kisukari, 
• unene kupita kiasi na wale wanaougua figo kabla ya ujauzito, wana uwezekano mkubwa wa kupata kifafa cha mimba.

Kwa sababu hii wajawazito wanashauriwa kufuatiliwa kwa karibu na mtaalamu wa afya kwa kipindi chote anapokuwa amebeba mimba.

Pia, mjamzito aliyepatwa na kifafa cha mimba awali kabla ya kushika ujauzito mwingine, ana uwezekano mkubwa wa kuugua tena. 

Mjamzito mwenye miaka zaidi ya 40 yuko katika hatari kubwa ya kuugua kifafa cha mimba.

DALILI ZA MAMA MJAMZITO MWENYE KIFAFA CHA MIMBA.

Kwa kawaida ugonjwa huu mjamzito anakuwa nao kwa muda fulani bila kujijua wala kuona dalili zozote.

Lakini ghafla mjamzito anaweza kuona dalili zifuatazo:-

• kuugua tumbo juu ya kitovu,
• kutapika, 
• macho kutokuona vizuri, 
• kuumwa kichwa, 
• mkojo kuwa na rangi isiyo ya kawaida, 
• kupumua kwa shida, 
• uchovu na maumivu ya viungo 
•  kupoteza fahamu na kupatwa na degedege.

Inashauriwa kila mjamzito aonapo dalili hizo, vyema akawahi hospitali kusudi apate vipimo na matibabu au ushauri wa nini afanye.

NAMNA YA KU MKINGA MAMA MJAMZITO DHIDI YA UGONJWA WA KIFAFA CHA MIMBA.

Ingawa hakuna kinga ya uhakika ya kifafa cha mimba, wanawake walio kwenye makundi yaliotajwa hapo juu, wanao uwezekano mkubwa wa kupata kifafa cha mimba lakini wanaweza kujikinga kwa kutumia vidonge vya aspirini na calcium. Kabla ya kuvitumia vidonge hivyo, ni vyema ukapata ushauri wa kitaalamu.

TIBA YA MAMA MJAMZITO MWENYE UGONJWA WA KIFAFA CHA MIMBA.

Tiba pekee ya kifafa cha mimba ni kumzalisha mjamzito, hii ni kwa sababu ugonjwa huu unasababishwa na kuwapo kondo la nyuma ndani ya kifuko cha uzazi. Bila kulitoa, mjamzito hawezi kupona.

 Iwapo ugonjwa huo utagundulika kabla mtoto hajakomaa na kuwa tayari kwa kuzaliwa, daktari anaweza kushauri mgonjwa alazwe na kuangaliwa kwa karibu wakati ikisubiriwa kukomaa kwa mtoto.

 Vilevile, daktari anaweza kushauri mjamzito apewe dawa ya kuharakisha kukomaa kwa mapafu ya mtoto.

Kama hali ya mjamzito itazidi kuwa mbaya, madaktari watalazimika kumzalisha hata kama mtoto hajakomaa, kwa sababu akiachwa atakuwa kwenye hatari kubwa ya kupoteza maisha au mtoto kufia tumboni.

Pia, hali hiyo ikiachwa inaweza kumfanya mjamzito kupatwa na degedege, kupoteza fahamu sambamba na kupoteza uwezo wa damu kuganda na kumfanya apoteze damu nyingi wakati wa kujifungua na kuziba mishipa, hatimaye kupoteza maisha kabisa.

Uonapo dalili kama hizi kwa mama mjamzito, tafadhari mkimbikize katika kituo chochote cha afya ili aweze kupata msaada wa kunusuru maisha yake na mtoto.

Makala hii imeandikwa na: oscar aron kilengule

imehaririwa na: Nyenze Ernest Mark 

(mratibu wa huduma za uzazi, baba mama na mtoto) katika halmashauri ya wilaya KARAGWE - KAGERA

mawasiliano:

email: aronkilengule@gmail.com

whatsaap: +255758420006

calls:+255677706007

JE UNA ELEWA NINI JUU YA UGONJWA WA SELI MUNDU ( SICKLE CELL DISEASE)??

Sickle cell anemia ni moja ya magonjwa ya seli mundu ambayo ni magonjwa ya kurithi. Ina athari kwenye muundo wa seli nyekundu za damu, ambazo husafirisha oksijeni kwa mwili wote.

Seli nyekundu za damu kwa kawaida ni duara na hunyumbulika, hivyo kuziruhusu kupita kwa urahisi kupitia mishipa ya damu. Baadhi ya seli nyekundu za damu katika anemia ya seli mundu zina umbo la mundu au mwezi mpevu. Inakuwa ngumu na fimbo, kupunguza au kuzuia mtiririko wa damu. Matibabu inaweza kusaidia kupunguza maumivu na kuepuka matokeo yanayohusiana na ugonjwa.

Dalili za Sickle Cell Anemia

Dalili za anemia ya seli mundu kwa kawaida huanza karibu na umri wa miezi sita. Wanatofautiana kutoka kwa mtu mmoja hadi mwingine, na wanaweza kubadilika kwa muda. Ifuatayo ni mifano ya ishara na dalili:

• Upungufu wa damu - Seli za mundu husambaratika kwa urahisi na kufa. Seli nyekundu za damu hudumu takriban siku 120 kabla ya kuhitaji kubadilishwa. Hata hivyo, seli mundu hufa ndani ya siku 10 hadi 20, na kuacha upungufu wa chembe nyekundu za damu (anemia). Mwili hauwezi kupata oksijeni ya kutosha ikiwa hauna seli nyekundu za damu za kutosha, ambayo husababisha uchovu.
• Vipindi vya uchungu - Maumivu au matukio ya maumivu makali, ni dalili za kawaida za anemia ya seli mundu. Maumivu hutokea wakati chembe nyekundu za damu zenye umbo la mundu huzuia mtiririko wa damu kwenye kifua chako, tumbo, na viungo kupitia njia ndogo za damu.

Usumbufu unaweza kudumu kwa kasi na kudumu popote kutoka kwa saa chache hadi siku kadhaa. Watu wengine wana shida kadhaa tu za maumivu kila mwaka.

Maumivu ya kudumu huathiri vijana fulani na watu wazima wenye anemia ya seli mundu, ambayo inaweza kusababishwa na kuzorota kwa mifupa na viungo, vidonda na mambo mengine.

Mikono na miguu kuvimba

Seli nyekundu za damu zenye umbo la mundu huzuia mzunguko wa damu kwenye mikono na miguu, hivyo kusababisha uvimbe.

Maambukizi hutokea mara kwa mara

Seli za mundu zinaweza kudhuru wengu, na kuifanya iwe rahisi kuambukizwa. Chanjo na viuavijasumu hutolewa mara kwa mara kwa watoto wachanga na watoto walio na anemia ya seli mundu ili kuzuia magonjwa yanayoweza kutishia maisha kama vile nimonia.

Kuchelewa kubalehe au ukuaji

Seli nyekundu za damu hutoa oksijeni na virutubisho kwa mwili, na kuruhusu kukua. Kwa watoto wachanga na watoto, ukosefu wa seli nyekundu za damu zenye afya zinaweza kupunguza ukuaji na kusababisha kubalehe kuchelewa.

Masuala yenye maono

Seli za mundu zinaweza kuziba mishipa midogo ya damu inayotoa macho. Hii inaweza kusababisha matatizo ya kuona kwa kuharibu retina, ambayo ni sehemu ya jicho inayotafsiri picha zinazoonekana.

---

Matatizo ya Sickle cell anemia

Yafuatayo ni matatizo

Kiharusi

• Ugonjwa wa kifua mkali

Ugonjwa wa shinikizo la damu

• Uharibifu wa mwili
• Upofu

• Vidonda vya mguu
• Mawe ya nyongo
• Upendeleo
• Thrombosis ya kina
• Shida za ujauzito

• Sickle cell anemia Kinga na Utambuzi

  Kuonana na mtaalamu wa afya kabla ya kujaribu kushika mimba kunaweza kukusaidia kuelewa hatari yako ya kupata mtoto mwenye anemia ya seli mundu ikiwa una sifa ya seli mundu. Mtaalamu wa afya anaweza pia kujadili njia za matibabu, hatua za kuzuia, na njia mbadala za uzazi na wewe.

  Ili kugundua ugonjwa huu mtu anaweza kuchukua vipimo vifuatavyo:

  • Kipimo cha damu kinaweza kugundua aina ya hemoglobini inayosababisha anemia ya seli mundu. 
  • 
    
  • Hata hivyo, watoto wakubwa na watu wazima wanaweza pia kutathminiwa.
  • 
    
  • Sampuli ya damu inachukuliwa kutoka kwa mshipa wa mkono kwa watu wazima.
  • 
    
  •  Sampuli ya damu mara nyingi huchukuliwa kutoka kwa kidole au kisigino kwa watoto wadogo na watoto. Baada ya hapo, sampuli hupelekwa kwenye maabara ili kuangaliwa iwapo hakuna hemoglobin ya sickle cell.
  • Ikiwa wewe au mtoto wako ana anemia ya seli mundu, daktari wako anaweza kupendekeza vipimo zaidi ili kufuatilia matatizo ya ugonjwa.
  • 
    
  • Wewe au mtoto wako karibu hakika mtaelekezwa kwa mshauri wa maumbile ikiwa wewe au mtoto wako ana jeni ya seli mundu.
  • 
    
  • Tathmini ya hatari ya kiharusi - Kifaa cha kipekee cha ultrasound kinaweza kuamua ni watoto gani walio katika hatari kubwa ya kupata kiharusi. Watoto walio na umri wa miaka miwili wanaweza kufanyiwa mtihani huu usio na uchungu, ambao hutumia mawimbi ya sauti kutathmini mtiririko wa damu katika ubongo. Kutiwa damu mishipani mara kwa mara kunaweza kusaidia kupunguza hatari ya kiharusi.
  • Vipimo vya kabla ya kujifungua ili kugundua jeni za seli mundu
  • 
    
  • Mtoto ambaye hajazaliwa anaweza kugundulika kuwa na ugonjwa wa seli mundu kwa kuchukua sampuli ya maji yanayozunguka mtoto tumboni mwa mama (amniotic fluid). Muulize daktari wako kuhusu uchunguzi huu ikiwa wewe au mpenzi wako ana anemia ya sickle cell au sifa ya sickle cell.

  ---

  Matibabu ya anemia ya seli mundu

  Matibabu ya anemia ya seli mundu hulenga hasa katika kupunguza matukio ya maumivu, kupunguza dalili, na kuepuka matokeo.

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  ---

  

•  Dawa na utiaji damu mishipani zinaweza kutumika kama matibabu. Kupandikizwa kwa seli shina kunaweza kutibu hali hiyo.

• katika nchi yetu ya TANZANIA hospitali ya BENJAMINI MKAPA imeanza kutoa huduma hii ya upandikizaji uroto kwa watoto wenye ugonjwa wa anaemia ya seli mundu.

Uhamisho wa seli za shina

Upasuaji huu, unaojulikana pia kama upandikizaji wa uroto, unahusisha kubadilisha uroto ulioathiriwa na anemia na uroto wenye afya kutoka kwa wafadhili. 

Mfadhili anayelingana, kama vile ndugu, ambaye hana anemia ya seli mundu hutumiwa mara kwa mara katika upasuaji. 

Kwa sababu ya hatari ya upandikizaji wa uroto, ambayo ni pamoja na vifo, inapendekezwa tu kwa watu walio na dalili kali na matokeo ya anemia ya seli mundu, haswa watoto.

 Tiba pekee inayojulikana ya anemia ya seli mundu ni upandikizaji wa seli shina.

Upandikizaji wa seli shina za watu wazima na matibabu ya jeni sasa yanafanyiwa majaribio ya kimatibabu.

kwa hapa TANZANIA hospitali ya BENJAMINI MKAPA imeanza huduma ya upandikizaji uloto kwa wagonjwa wa siko seli.

---

Mabadiliko ya Maisha na Kujitunza

Yafuatayo ni mabadiliko ya mtindo wa maisha ambayo mtu anapaswa kufanya ili kudhibiti ugonjwa huu

Virutubisho vya kila siku vya asidi ya foliki na lishe yenye afya vinapaswa kuchukuliwa ili kuzalisha seli nyekundu za damu, uboho unahitaji asidi ya folic na vitamini vingine.

Wasiliana na daktari wako kabla ya kuchukua asidi ya folic na vitamini vingine.

 Tumia aina mbalimbali za matunda na mboga za rangi mkali, pamoja na nafaka nzima.

Kunywa maji mengi. Mgogoro wa seli mundu unaweza kuzidishwa na upungufu wa maji mwilini. Kunywa maji mengi siku nzima, ukilenga glasi nane kila siku.

Epuka kukabiliwa na joto kali au baridi kali, inaweza kuongeza hatari yako ya mgogoro wa seli mundu.

Fanya mazoezi mara kwa mara, zungumza na daktari wako kuhusu ni kiasi gani cha mazoezi kinachofaa kwako.

Usivute sigara huongeza hatari yako ya migogoro ya maumivu.

imeandaliwa na: oscar kilengule

mawasiliano: 

email: oscararon.kilengule@gmail.com

whataap:+255758420006

calls:+255677706007

zijue dalili, ishara na tiba ya ugonjwa wa ngiri (hernia)

NGIRI (HERNIA) ni nini?

Ngiri hujulikana pia kama “Hernia” kwa Kiingereza. Ugonjwa wa mshipa wa ngiri ni matokeo anayopata mtu kutokana na misuli au kuta za tishu mwilini zinazoshikilia au kubeba viungo fulani mwilini kupoteza uimara wake. Au kuta hizo kuwa na uwazi na kupelekea viungo hivyo kutoshikiliwa vizuri katika sehemu vinapostahili kuwepo.

Tunaweza kuufahamu zaidi ugonjwa wa ngiri kama hali inayotokea katika mwili ambapo sehemu fulani ya nyama ya viungo mbalimbali vya mwili hujipenyeza kupitia sehemu iliyo dhaifu ya mwili na kutokeza upande wa pili. Sehemu inayoathiriwa mara nyingi ni maeneo ya tumbo, kokwa, pumbu na kadhalika ambapo baadhi ya viungo vya mwili vilivyomo tumboni hujipenyeza kupitia vitundu vinavopitisha mishipa ya fahamu inayohudumia kokwa (Spesmatic Cord), hivyo baada ya kujipenyeza huteremka hadi ndani ya korodani hali ambayo hukamilisha kuwepo kwa ugonjwa wa mshipa wa ngiri.
 
Sehemu ambazo Ngiri inaweza kutokea ni pamoja na maeneo ya:

• Tumboni
• Eneo la kinena
• Eneo la paja kwa juu
• Eneo ambalo mtu amewahi kufanyiwa upasuaji siku za nyuma
• Kifuani n.k.

Ugonjwa huu wa ngiri unawapata watu wa jinsia zote na wa umri wowote.
 
Aina za Ngiri:

Ugonjwa wa mshipa wa ngiri unaweza kujitokeza maeneo mbalimbali ya mwili na aina ya ngiri hutegemea na sehemu ngiri ilipojitokeza.

•   Ngiri maji – Hii ni aina ya ngiri ijulikanayo pia kwa kitaalamu kama (hydrocele)
•  Ngiri kavu (Hernia)  hujulikana pia kama ‘fermoral hernia’ kwa wanawake na huitwa ‘scrotal hernia’ kwa wanaume
•  Ngiri ya kwenye kifua – hujulikana pia kitaalamu kama ‘hiatus hernia’
•  Ngiri ya tumbo – hujulikana pia kama ‘abdominal hernia’
•  Ngiri ya kwenye kitovu – hujulikana pia kama ‘umbilical hernia”
•  Ngiri ya sehemu ya haja kubwa – hujulikana pia kama ‘anal hernia’

Vitu vinavyo weza kusababisha ugonjwa wa Ngiri

• Uzito mkubwa wa mwili wa kupitiliza au kuongezeka uzito kwa ghafla,
• Kua na kazi ya kubeba au kunyanyua vitu vizito,
• Tatizo la kukohoa au kupiga chafya kwa muda mrefu,
• Ujauzito au matatizo yanayojitokeza kwa mwanamke wakati wa kujifungua.

MATIBABU YA UGONJWA WA NGIRI

matibabu ya kudumu ya ugonjwa wa ngiri ni kufanyiwa upasuaji .

Shida za hernia: Shida za hernia ni pamoja na:

• maambukizi: Usumbufu mkubwa na maambukizo yanaweza kutokea kutokana na mtiririko wa damu usiofaa kwenye ukuta wa tumbo.
• Kifungo: Inatokea wakati mwinuko wa yaliyomo ya hernia umekwama ndani ya doa dhaifu katika ukuta wa tumbo.
• Kukaba koo: Ngiri iliyonyongwa hupoteza mtiririko wa damu. Kama matokeo, tishu zinaweza kuvimba na kuambukizwa, na hatimaye kusababisha kifo cha tishu. Hii inahitaji matibabu ya haraka.
• Kuzuia matumbo: Kuziba kwa matumbo kunaweza kusababishwa na kuziba kwa njia.

Shida za upasuaji wa hernia: Shida za upasuaji wa hernia ni pamoja na:

• Uundaji wa hematoma au seroma: Kwa matukio ya 5-25%, ni matatizo ya kawaida ya upasuaji wa hernia ya laparoscopic. Nyingi kati ya hizi hutoweka zenyewe baada ya wiki nne hadi sita. Hii inaweza kudhibitiwa kwa kupunguza mtengano wa kifuko cha hernial kutoka kwa vijenzi vya kamba.
• Neuralgia: Neuralgias zilikuwa za kawaida zaidi katika mbinu ya intraperitoneal onlay mesh. Kwa kawaida, tack entrapment au mesh-induced fibrosis ni sababu za maendeleo yao. Kwa kuzuia matundu ya pembeni ya pete ya kina ya inguinal, shida hii inaweza kuepukwa.
• Uhifadhi wa mkojo: Matukio ya uhifadhi wa mkojo ni kati ya 1.3% hadi 5.8%. Kawaida huonekana kwa wagonjwa wazee, haswa wagonjwa wa kibofu.
• Maumivu ya korodani: Kupasuliwa kwa kifuko kupita kiasi kutoka kwa miundo ya kamba husababisha uvimbe wa korodani na maumivu ya korodani.
• Kukataliwa kwa matundu: Kukataliwa kwa matundu ni jibu lisilofaa kwa matundu ya upasuaji ambayo hutumiwa sana kurekebisha hernias. Inaweza kusababisha maumivu yanayoendelea, kuvimba, na hata uhamaji wa matundu, au kuhama kwa wavu.
• Maambukizi kutokana na matundu na majeraha: Maambukizi ya matundu ni shida inayoweza kuwa mbaya, kwa hivyo katika mchakato mzima, uangalifu mkubwa lazima upewe ili kudumisha tahadhari za aseptic. Ingawa, maambukizi ya jeraha ni ya chini kabisa ikilinganishwa na maambukizi ya mesh.
• Kujirudia: Hata katika hali ambapo upasuaji unafanikiwa, hernia inaweza kurudia katika 1-5% ya kesi. Hernias kubwa na aina maalum za hernias huathirika zaidi na kusababisha shida hii.

Tahadhari baada ya upasuaji wa hernia:

 Tahadhari zinazopaswa kufuatwa baada ya upasuaji wa hernia ni kama ifuatavyo.

• Usinyanyue mizigo mizito hadi itakapoondolewa na daktari wa upasuaji.
• Mgonjwa ataruhusiwa polepole na daktari wa upasuaji kufanya shughuli za kawaida, lakini sio mara moja.
• Vyakula vyenye nyuzinyuzi ni vizuri kula baada ya upasuaji.
• Ulaji wa kutosha wa maji na lishe inahitajika.
• Uzito wenye afya unapaswa kudumishwa.
• Utunzaji wa jeraha unapaswa kuchukuliwa ipasavyo, kama inavyoongozwa na daktari wa upasuaji au wafanyikazi wa afya.
• Epuka kuvuta sigara na unywaji pombe.
• Epuka mafadhaiko na mafadhaiko.
• Usafi sahihi unapaswa kudumishwa.
• Dawa zilizoagizwa na daktari na ufuatiliaji wa mara kwa mara unapaswa kudumishwa.

Wakati wa kupona upasuaji wa hernia: Wagonjwa wengi kawaida hupona ndani ya wiki 1-2 baada ya upasuaji. Hata hivyo, muda wa kupona unaweza kutofautiana kutoka kwa mgonjwa mmoja hadi mwingine kwa kuwa inategemea aina ya upasuaji aliofanyiwa, hali ya jumla ya afya ya mgonjwa, na magonjwa mengine yanayoambatana nayo. Wagonjwa wengine wanaweza kuchukua zaidi ya wiki 4 kupona kabisa.

Hitimisho la hernia: Watu wa umri wote na jinsia wanaweza kuathiriwa na hernias, ambayo ni ya mara kwa mara. Ingawa kwa kawaida sio mbaya, zinaweza kuwa na athari mbaya kwa ubora wa maisha na kuhitaji matibabu. Upasuaji wa ngiri kawaida hufanikiwa na hutoa suluhisho la kudumu. Kama ilivyoelezwa hapo awali, kuna njia kadhaa za matibabu ya hernia, ikiwa ni pamoja na taratibu za wazi na za laparoscopic. Kushauriana na mtaalamu wa hernia ni muhimu sana ili kuboresha ubora wa maisha.

makala hii imeandaliwa na:-

oscar aron kilengule.

mawasiliano:-

email: aronkilengule@gmail.com

whatsaap: +255758420006

calls: +255677706007

UGONJWA WA PUMU, ATHARI, DALILI NA NAMNA YA KUUTIBU.

U FAHAMU UGONJWA WA PUMU 

Ugonjwa wa pumu ni ugonjwa ambao huathiri sehemu ya kupitisha hewa kwenda kwenye mapafu ya binadamu zinazojulikana kitaalamu kama bronchioles.

Mtu mwenye pumu huwa na mcharuko mwili sugu (chronic Inflammation) kwenye mirija yake ya kupitishia hewa (bronchioles tubes) hali ambayo husababisha kuvimba kwa kuta za mirija hii, kujaa kwa ute mzito (mucus) na kupungua kwa njia ya kupitishia hewa, hali ambayo humfanya muathirika kushindwa kuvuta na kutoa hewa nje na hivyo kupumua kwa shida sana. Hali hii inaweza kudumu kwa muda mfupi au mrefu kiasi cha kuhitaji tiba ili kumuwezesha mgonjwa kupata nafuu.

Kutokana na  kuwepo kwa msuguano na uzuiaji wa kupitisha hewa wakati wa kupumua  nje, pumu hujulikana pia kama obstructive lung disease . Mtu aliye na pumu, huwa nayo kipindi chote cha maisha yake.  

Makundi ya Pumu

Pumu inaweza kugawanywa katika makundi mawili;

• Pumu ya ghafla (Acute asthma):  Wagonjwa wanaopatwa na kundi hili la pumu huwa na hali ya kawaida  katika njia zao za hewa isiyobadilika kati ya shambulizi moja na jingine.
• Pumu sugu (Chronic Asthma): Kundi hili la pumu huwa na tabia ya kuwa na njia nyembamba za kupitisha hewa  na kadiri jinsi mgonjwa anavyoendelea kupata matukio zaidi ya pumu, njia za hewa huzidi kuwa nyembamba zaidi.

Aina za ugonjwa wa pumu

Bila kujalisha mgonjwa anaingia katika kundi gani, ugonjwa wa pumu unaweza kugawanywa katika aina kuu nne, ambazo ni

1.Pumu inayobadilika (brittle asthma): Kulingana na tabia ya kujirudia rudia kwa matukio ta ugonjwa huu na madhara yake kwa mgonjwa, aina hii ya pumu inaweza kugawanywa zaidi katika aina nyingine mbili, ambazo ni

• Aina ya kwanza ya pumu inayobadilika (type 1 brittle asthma) ni pumu yenye tabia ya kuwa na matukio na mashambulizi ya kubadilika kila mara japokuwa mgonjwa anaweza kuwa anapata matibabu kadhaa.
• Aina ya pili ya pumu inayobadilika (type 2 brittle asthma)  ni pumu ambayo mgonjwa anatokea kupata shambulizi la ghafla (asthmatic attack) wakati hapo awali ugonjwa wake uliweza kuthibitiwa kwa matibabu.

2.Pumu hatari isiyobadilika (status asthmaticus): Hii ni aina ya pumu iliyo hatari zaidi kwa mgonjwa. Pamoja na matumizi ya dawa kadhaa,zikiwemo vitanua njia za hewa (bronchodilators) na vipoza mcharuko mwili (steroids), mgonjwa wa aina hii ya pumu anaweza asipate nafuu ya haraka, na anaweza kupoteza maisha.

3.Pumu inayosababishwa na mazoezi (Exercise Induced Asthma): Hali hii husababishwa na ufanyaji wa kupitiliza wa mazoezi ya viungo. Kwa kawaida wakati wa kufanya mazoezi mtu hupumua kwa kutumia pua na kupitia mdomoni. Hata hivyo wakati mwingine hutokea hewa aivutayo huingia ndani ikiwa haijapozwa vya kutosha puani na hivyo kusababisha ongezeko la mtiririko wa damu katika mishipa inayosambaza damu katika mirija ya kupitisha hewa. Hali hii husababisha kuvimba kwa kuta za mirija hiyo na muhusika kupata shambulizi la pumu. Aina hii ya pumu yaweza kudhibitiwa na dawa. Inashauriwa sana kwa watu wenye matatizo kama haya kupasha moto misuli kwa mazoezi mepesi (warming up) kabla ya kuanza mazoezi mazito na ya muda mrefu.

4.Pumu inayosababishwa na aina ya kazi afanyayo muhusika (Occupational Induced Asthma): Wakati fulani, mazingira ya kazi yanaweza kusababisha kutokea kwa pumu hata kwa baadhi ya wafanyakazi wasio na tatizo hili. Mara nyingi aina hii huweza kuwatokea watu wanaofanya kazi kwenye viwanda vya kutengeneza matairi, vigae, rangi, kemikali mbalimbali, mbolea, chuma, unga na mbao.

Pumu husababishwa na nini?

Kuna mambo kadhaa yanayoweza kusababisha kutokea kwa pumu au yanayohusishwa na shambulizi lake. Mambo hayo ni pamoja na

1. Matatizo ya kinasaba: Matatizo ya kinasaba yamehusishwa na kutokea kwa karibu asilimia 90  ya ugonjwa wa pumu hususani kipindi cha utoto.
2. Uvutaji wa sigara au tumbaku kipindi cha ujauzito pia unahusishwa na kusababisha pumu kwa mtoto atakayezaliwa.
3. Maendeleo ya kiuchumi: Ugonjwa wa pumu umeonekana sana kwenye nchi zilizoendelea kiuchumi ikilinganishwa na nchi zenye maendeleo na hali duni ya kiuchumi.
4. Magonjwa ya mapafu kama bronchitis
5. Vyanzo vya mzio (allergens) kama vile vumbi, vinyesi vya wanyama na baadhi ya vyakula.
6. Uchafuzi wa mazingira kama moshi na baadhi ya harufu kali.
7. Baadhi ya kemikali kwenye maeneo ya kazi hasa kwenye viwanda kama vya rangi, chuma, sementi na vigae.
8. Baadhi ya wagonjwa wanaotumia dawa za kushusha shinikizo la damu zilizo katika jamii ya beta-blockers kama vile propanolol wapo katika hatari ya kupata shambulio la ugonjwa wa pumu.
9. Magonjwa kwenye mfumo wa kupumua yasabishwayo na baadhi ya virusi na bakteria kama vile rhinovirus, Chlamydia pneumonia au Bordetella pertusis.
10. Matumizi ya mapema sana ya baadhi ya dawa hasa antibiotiki kwa watoto yanaweza kubadilisha mfumo wa kinga ya mwili dhidi ya magonjwa na hivyo kumfanya mtoto kuwa katika hatari ya kupata pumu.
11. Ongezeko la msongo wa mawazo huweza kusababisha pumu na matatizo katika mfumo wa upumuaji
12. Upasuaji wakati wa kujifungua (caesarian section): Tafiti kadhaa zimeonesha kuwa kujifungua kwa njia ya upasuaji huongeza uwezekano wa kupata pumu kwa vile njia hiyo yaweza kuathiri mfumo wa kinga ya mwili dhidi ya maradhi.

Vihatarishi vya ugonjwa wa pumu

Uwezekano wa kupata ugonjwa wa pumu huongezeka iwapo mtu 

1. Atakuwa na magonjwa ya mzio kama vile magonjwa ya ngozi (eczema) au homa isababishwayo na aina fulani ya vumbi (hay fever)
2. Atavuta chavu (pollen) kutoka kwenye maua au miti
3. Atajihusisha na uvutaji sigara
4. Ana historia ya ugonjwa wa pumu au mzio kwenye familia
5. Utumiaji wa dawa aina ya aspirin
6. Ana msongo wa mawazo
7. Ana uambukizi wa magonjwa ya virusi kama rhinovirus
8. Mazoezi
9. Anaishi sehemu zenye baridi
10. Ana matatizo katika njia yake ya chakula (Gastroesophageal reflux disease au GERD)

Dalili za ugonjwa wa pumu

Dalili za ugonjwa wa pumu ni pamoja na

1. Kuishiwa na pumzi na kupumua kwa shida (shortness of breath)
2. Kutoa sauti kama mtu anayepiga miluzi wakati wa kupumua (wheezing)
3. Kukohoa sana (chronic cough) hasa nyakati za usiku au asubuhi. Aidha kikohozi huambatana na kutoa makohozi mazito, yasiyo na rangi au yenye rangi ya njano.
4. Kubana kwa kifua.
5. Kwa mtu aliyepata shambulizi kubwa la pumu (severe asthmatic attack) anaweza kushindwa kuzungumza na pia kuwa na hali kama ya kuchanganyikiwa.

Vipimo na Uchunguzi

Pamoja na daktari kutaka kufahamu historia ya mgonjwa, anaweza pia kuamua kufanya vipimo vifuatavyo ambavyo vitamsaidia kufahamu chanzo na madhara ya ugonjwa wa pumu kwa muathirika.

1. Kipimo cha damu (complete blood count) msisitizo ukiwa kwenye wingi wa seli za damu aina ya eosinophils ambazo uhusika na kuwepo kwa shambulio la mzio.
2. Kipimo cha kuchunguza uwezo wa mgonjwa kutoa hewa nje mara baada ya kuivuta (spirometery). Aina hii ya uchunguzi hufanyika kabla ya mgonjwa kupewa dawa kwa kutumia nebulizer.
   
   
   
3. Kipimo cha kuchunguza kiwango cha hewa ya oksijeni kilichopo kwenye damu ya mgonjwa (oximetry).
   
   
   
4. Kipimo cha kuchunguza uwezo wa mgonjwa kupumua hewa nje wakati wa shambulizi la pumu (Peak flow meter).
   
   
   
   
   
5. X-ray ya kifua kwa ajili ya kutofautisha pumu na magonjwa mengine yenye dalili za kufanana kama vile ugonjwa wa moyo (congestive  heart failure), magonjwa sugu ya kuziba kwa njia za hewa (COPD kama vile chronic bronchitis na emphysema) na magonjwa mengine ya kuzaliwa kama vile cystic fibrosis.

   

   xray ikionesha picha ya kifua cha mgonjwa mwenye chronic bronchitis

   

   picha ya xray ikionesha mgonjwa akiwa na tatizo la emphysema

   
   
   
   
   
6. Kipimo cha mzio cha ngozi (skin allergy test)
   kwa ajili ya kutambua aina ya mzio inayomsababishia mgonjwa shambulizi la pumu. 

   

   mgonjwa wa ugonjwa wa mzio wa ngozi akiwekewa kifaa cha kuweza kutafsiri aina ya mzio wa ngozi mtu alio nao.

   
   

   

   majibu ya kipimo cha mzio wa ngozi yakionyesha aina ya mzio wa ngozi mgonjwa alio nao.

   
   

Matibabu ya Pumu

Kwa ujumla matibabu ya pumu hujumuisha kuepuka visababishi vya ugonjwa huu na matumizi ya madawa kwa walio na hali mbaya. Aidha, kwa wanaopata ugonjwa huu kwa sababu ya msongo wa mawazo hupewa ushauri nasaha kwa ajili ya kusaidia kutatua matatizo yanayowakabili. Vilevile inashauriwa kwa wenye tatizo hili, kuwa na dawa karibu muda wote kwa ajili ya matumizi pindi shambulizi litakapotokea. Pia inashauriwa sana kuepuka mazingira na hali za baridi ambazo huweza kuchochea kutokea kwa shambulio la ugonjwa huu. Matibabu ya kutumia dawa hujumuisha matumizi ya dawa za kusaidia kupunguza na kuondoa makohozi (expectorants), dawa zinazosaidia kutanua mirija ya hewa (bronchodilators), dawa za kuondoa mcharuko mwili kama vile cortisone ya drip (hasa wakati wa dharura) au nebulizer, na dawa za kuzuia mzio (antihistamine drugs).

Hata hivyo, kuna matibabu ya ziada kulingana na hali ya mgonjwa pamoja na kundi na aina ya pumu inayomuathiri mgonjwa.

Kwa wagonjwa wenye pumu ya ghafla na wenye hali mbaya (acute asthma) matibabu hujumuisha matumizi ya dawa za kutanua mirija ya hewa (bronchodilators) pamoja na kuongezewa hewa ya oksijeni, dawa za kutuliza mcharuko mwili (steroids) pamoja na dawa za kutuliza kukakamaa kwa misuli ya mwili (intravenous muscle relaxants). Aidha kwa vile mara nyingi shambulizi hili laweza kuwa la hatari sana, mgonjwa hulazwa hospitali na huongezewa hewa ya oksijeni, na kwa wagonjwa wasioweza kupumua kabisa, husaidiwa kufanya hivyo kwa kutumia mashine maalum iitwayo (mechanical ventilator).

Kwa wagonjwa wenye pumu sugu, jambo la muhimu ni kuepuka visababishi vya pumu na kuendelea na matumizi ya dawa zinazosaidia katika kutanua mirija ya hewa.  Kwa wagonjwa wanaopata mashambulzi ya mara kwa mara wanaweza kushauriwa na daktari kutumia dawa kadhaa zikiwemo zile zinazopunguza mcharuko mwili (mast cell inhibitors, inhaled steroids au oral steroids), pamoja na dawa za kutuliza kukakamaa kwa misuli ya mwili (muscle relaxants). Aidha ni vema pia kutibiwa na kuthibiti kutokea kwa magonjwa yote yahusuyo mfumo wa hewa. Matumizi ya chanjo ya magonjwa kama  influenza na pneumococcal pneumonia nayo husaidia sana katika uthibiti wa kutokea kwa pumu. Ni vema pia kuepuka matumizi ya dawa za jamii ya beta-blockers kwa wagonjwa wenye shinikizo la damu na ambao pia wana pumu.

Nini madhara ya pumu kwa mama wajawazito?

Tafiti kadhaa zimeonesha kuwa takribani theluthi moja ya wajawazito wenye pumu hupata nafuu kipindi cha ujauzito, theluthi  nyingine hupata matatizo kipindi hiki na theluthi iliyobakia huwa na hali ya kawaida kama kabla ya ujauzito. Kwa kawaida dalili za pumu hujirudia kama awali miezi mitatu baada ya kujifungua. 

Dalili za pumu kwa mjamzito zinaweza kuwa mbaya zaidi kuanzia wiki ya 24-36 (mwezi wa sita mpaka wa nane). 

Ni mara chache sana mjamzito anapata shambulizi la pumu wakati wa kujifungua. Inakisiwa kuwa, ni asilimia 10 tu ya wajawazito wenye pumu wanaopata shambulizi la pumu wakati wa kujifungua.

Baadhi ya dawa zinazotumika wakati wa ujauzito na baada ya kujifungua huongeza madhara ya pumu, hivyo ni vizuri  kumueleza daktari kwamba una pumu kabla ya kupewa dawa. Aidha  na si vyema kunywa dawa kwa mazoea.

Wanawake wenye pumu isiyoweza kuthibitiwa kipindi cha ujauzito hupata madhara ya:-

•  kuzaa mtoto njiti (premature baby),

  

  mama akimlea mtoto njiti kwa ktmia kangaroo method

  
  
•  kuzaa mtoto mwenye uzito mdogo, 

  

  mama akimlea mtoto aliye zaliwa na uzito mdogo

  
  
• kifafa cha mimba, shinikizo la kupanda la damu (Hypertension), 
• na iwapo atapata shambulizi hatari wakati wa ujauzito mtoto anaweza kufa kwa kukosa hewa ya oksijeni.

imeandikwa na :-

oscar aron kilengule

mawasiliano:-

email:aronkilengule@gmail.com.

whatsaap: +255758420006

calls:+255677706007

usisahau kutu follow ili uwe wa kwanza kupata makala zetu.

Tunaomba maoni yako baada ya kusoma makala hii. pia shirikisha (share) kwa ndugu, jamaa na rafiki wengi zaidi ili kila mtu aweze kupata kujifunza juu ya makala hii.